T C. Anayasa Mahkemesi
Ülkede yayın yapan ve yapacak olan yüzlerce yayınkuruluşunun sadece Üst Kurul tarafından belirlenecek koşullarla, yine Üst Kurultarafından tercih edilecek tek bir şirketin belirleyeceği kurallara uymasınınistenilmesi, hukuk devletine uygun olmayan, haksızlık ve eşitsizlik yaratacakdüzenlemedir. Fıkraya göre, RTÜK, televizyon kanal ve radyo frekans planlamasınıyaptıktan sonra gerçekleştireceği sıralama ihalesine katılacak medya hizmetsağlayıcılarının ‘en az bir yıl’ faaliyette bulunması koşulu aranacaktır.Ancak, birçok medya hizmet sağlayıcı, daha önceki hukuksal düzenlemelerdeeksiklik olduğu, frekans planlaması yapılamadığı için yayın dünyasınagirememiştir. Diğer anlatımla, kimi medya hizmet sağlayıcılarının yayındünyasına girememesi, gerekli şartları yerine getirememekten değil, ilgiliKurumun gerekli şartları yerine getirememesinden kaynaklanmıştır. 19 uncu maddede, özel medya hizmet sağlayıcı kuruluşların şirket yapılarıve hisse oranlarıyla ilgili uymaları gereken hususlar düzenlenmiş, yayınlisansının, münhasıran radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmeti sunmakamacıyla Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlereverilmesi öngörülmüştür. Aynı şirket ancak bir radyo, bir televizyon ve biristeğe bağlı yayın hizmeti sunabilecektir. A) 8 inci maddenin (1) numaralı fıkrasının (i) bendinde, suçluolduğu yargı kararı ile kesinleşmedikçe hiç kimsenin suçlu ilân edilemeyeceğiveya suçluymuş gibi gösterilemeyeceği; yayınların yargıya intikal eden konulardayargılama süresince,haber niteliği dışındayargılama sürecini vetarafsızlığını etkiler nitelikte olamayacağı belirtilmiştir. Atamayailişkin dava konusu kuralda, Başkan yardımcıları, 1. Hukuk müşaviri ve dairebaşkanlarının Başkan’ın teklifi üzerine kurul kararıyla, diğer personelin iseBaşkan tarafından atanacağı belirtilmiş olup, RTÜK’ün idari teşkilatlanmasındaBaşkan, Kurum’un idari yapısında en üst karar merciidir. Bu nedenle kanunkoyucunun bu konudaki takdiri Anayasa’nın 128. Maddesinde memurlara ve kamugörevlilerine sağlanan güvenceleri ihlal eder nitelikte görülmemiştir. ‘Gizliliktaşıyan bilgi’ ve ‘her türlü sır’ kavramlarının kapsamının ve neleriiçerdiğinin önceden kanun koyucu tarafındanbelirlenerek kanun metninde tek tek sayılması mümkün olmadığı gibi anılanibarelerin RTÜK’ün kanunla düzenlenmiş görev ve yetkileri kapsamında olankonuları içerdiği açıktır.
Belirlilik, kişilerin hukuk güvenliğini korumakla birlikteidarede istikrarı da sağlar. Fıkranın düzenleniş şeklinden, görev ve yetki alanına giren hangikonuların, hangi işlem sürecinde gizli ve sır olacağı da anlaşılamamaktadır. (7)Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte Üst Kurulda görev yapmakta olan personel,bu Kanunun yayımı tarihinden önce yararlanmakta olduğu ek göstergelerdenkazanılmış hak olarak yararlanmaya devam eder. (2)Söz konusu yükümlülüğün yerine getirilmemesi hâlinde, Türkiye Radyo ‘Televizyon Kurumu ihlâlin niteliği açıkça belirtilerek Üst Kurulca uyarılır veyükümlülüğün gereğinin yerine getirilmesi ilgili Bakanlığa bildirilir. Hukuk Müşaviri ve daire başkanları Başkanın teklifiüzerine Kurul kararıyla, diğer personel Başkan tarafından atanır. (8)Üst Kurulun Üst Kurul uzman ve uzman yardımcılarının mesleğe alınmaları,yetiştirilmeleri, yarışma sınavı, tez hazırlama ve yeterlik sınavları, çalışmausul ve esasları ile diğer hususlar Üst Kurul tarafından yönetmeliklebelirlenir. MADDE43- (1)Üst Kurulun hizmet birimleri; daire başkanlıkları şeklinde teşkilâtlanmış anahizmet ve destek hizmet birimleri ile danışma hizmet biriminden oluşur. (5)Üst Kurul üyeleri, kendileri veya üçüncü derece dâhil üçüncü dereceye kadar kanve kayın hısımlarıyla ilgili konularda müzakere ve oylamaya katılamazlar.
- Maddenin (3) numaralı fıkrasında ise sulh ceza hâkiminin, istemiüçgün içindeduruşma yapmaksızın karara bağlayacağı, bu karara karşı tebliğdenitibaren yedi gün içinde yetkili asliye ceza mahkemesine itiraz edilebileceğibelirtilmiştir.
- Merkeziidarenin hiyerarşisi içerisinde yer almasa da 6112 sayılı Kanun’un 34.maddesinin dördüncü fıkrasında RTÜK’ün Hükümet ile ilişkilerinin nasılyürütüleceği gösterilmek suretiyle merkezi idare ile ilişki kurulmuştur.
- Düzenlemenin,madde gerekçesinde de belirtildiği gibi mevcut verici tesislerinin oluşturduğugörüntü kirliliğinin önlenmesi ile Anayasa’nın 166.
D)Radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmeti sağlayıcı kuruluşlardanalınacak yayın lisans ücretleri, karasal ortamdan sunulacak yayın hizmetleriiçin yıllık televizyon kanal, multipleks kapabahsegel mobil giriş ve radyo frekansı kullanımücretleri ile platform, multipleks, altyapı işletmecileri ve verici tesis veişletim şirketinden alınacak yayın iletim yetkilendirme ücretini belirlemek. A)Yayın lisansı, münhasıran radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetisunmak amacıyla Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş anonim şirketlereverilir. Aynı şirket ancak bir radyo, bir televizyon ve bir isteğe bağlı yayınhizmeti sunabilir. Medya hizmet sağlayıcı kuruluşlar, yayın lisansınınverilmesinden sonra da ana sözleşmelerine bu maddedeki esaslara aykırı hükümlerkoyamazlar. Ana sözleşme değişiklikleri bir ay içinde Üst Kurula bildirilir. ‘MADDE7- (1)Savaşlar, terör amaçlı saldırılar, doğal afetler ve benzeri olağanüstüdurumların ortaya çıkardığı kriz zamanlarında da ifade ve haber alma özgürlüğüesas olup, yayın hizmetleri önceden denetlenemez ve yargı kararları saklıkalmak kaydıyla durdurulamaz. Ancak, millî güvenliğin açıkça gereklikıldığı hâllerde yahut kamu düzeninin ciddî şekilde bozulmasının kuvvetlemuhtemel olduğu durumlarda, Başbakan veya görevlendireceği bakan geçici yayınyasağı getirebilir. Radyo ve televizyon kuruluşlarında ulusal koruma, uluslararasıalanda da karşılaşılan bir durumdur. Bu konuda esnek olduğu ileri sürülenAvrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde de AB üyesi ülkelerle sınırlı bir korumayagidilmiştir. ABD’de de radyo ve televizyon yayıncılığında yabancı sermayepayında sınırlama bulunmaktadır. ABD’de bu oran kişilerde yüzde 20’yiyabancıların sahip olduğu şirketlerde yüzde 25’i geçmemektedir. Radyo vetelevizyon alanında yabancı sermayesinde ‘karşılıklılık’ ilkesinin esasalındığı durumlarda pay sınırının yükselebildiği görülmektedir.
Bu nedenle Üst Kurul’un düzenli ve eşgüdümiçerisinde çalışmasını sağlamaya yönelik idari nitelikteki atama yetkisininkanun koyucunun takdiri doğrultusunda Başkan’a verilmesi Anayasa’da yer alanmemurlara ve kamu görevlilerine sağlanan güvenceleri ihlal eder niteliktedeğildir. Düzenlemenin,madde gerekçesinde de belirtildiği gibi mevcut verici tesislerinin oluşturduğugörüntü kirliliğinin önlenmesi ile Anayasa’nın 166. Maddesine uygun olarak kamukaynaklarının daha verimli kullanılması amacıyla getirildiği anlaşıldığındandava konusu kural Anayasa’nın 2. Davadilekçesinde, tek bir verici tesis ve işletim şirketinin ekonomik veişletmecilik açısından etkin ve verimli olabileceği ancak, söz konusu şirketinbelirlenmesi için kanunda herhangi bir düzenleme öngörülmediği, şartların RTÜKtarafından belirlenerek tek bir şirkete yetki verilmesinin haksızlık veeşitsizlik yaratacağı belirtilerek kuralın, Anayasa’nın 2., 28. K)Yayın hizmetleri ile ilgili gelişmeleri takip etmek, sektöre ilişkin genelstratejileri, ortak denetim, özdenetim ve ortak düzenleme mekanizmalarınıbelirlemek; yayın hizmetlerinin ülkemizde gelişmesini sağlayacak çalışma veteşviklerde bulunmak; medya hizmet sağlayıcılarının çalışanlarına yönelikeğitim ve sertifika programları düzenlemek ve sertifika vermek. F)Bir medya hizmet sağlayıcı kuruluşta doğrudan toplam yabancı sermaye payı,ödenmiş sermayenin yüzde ellisini geçemez. Yabancı birgerçek veya tüzel kişi en fazla iki medya hizmet sağlayıcı kuruluşa doğrudanortak olabilir. Şirket ana sözleşmelerinde bu hususları sağlayan düzenlemeleraçıkça belirtilir. Tek bir verici tesis ve işletme şirketi, ekonomik ve işletmecilikaçısından etkin ve verimli olarak değerlendirilebilir. Ancak, Yasada söz konusuşirketin belirlenmesi için herhangi düzenleme öngörülmemiştir. Şartlar, RTÜKtarafından belirlenecek ve bu şartlara uygun tek bir verici tesis ve işletimşirketine yayın iletim yetkisi verilecektir. Bu tür işi yapmak üzere girişimdebulunacak şirketlerin kurulmasına ve bunların rekabet ortamı içinde çalışmasınaizin verilmemektedir.
Memurların vediğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, haklarıve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunladüzenlenir. Üst kademe yöneticilerinin yetiştirilme usul ve esasları, kanunlaözel olarak düzenlenir’denilmiştir. Kanunla düzenlemenin temel ilkelerindenbiri ‘belirliliktir’. (3) numaralı fıkranın ikinci tümcesinin ” diğerleri Başkantarafından üç ay içinde Üst Kurulda durumlarına uygun kadrolara atanırlar’bölümü ile (5) numaralı fıkrasının birinci tümcesinde, RTÜK başkanına geniş vetakdire dayalı yetki verilmiştir. ‘Durumlarına uygun kadro’ sözcükleri ile’uygun gördüğü birim ve işlerde görevlendirme’ sözcükleri belirsizdir. Başkanınbu yetkileri hangi ölçütlere göre kullanılacağı gösterilmemiş, yasayla güvencealtına alınmamıştır. Üst Kurulun teşkilâtı, personeli ve kadrolarının düzenlendiği 43üncü maddenin (6) numaralı fıkrasında, Üst Kurul personelinin, kadro karşılığısözleşmeli statüde istihdam edileceği, ücret ve malî haklar dışında her türlühak ve yükümlülükler yönünden 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi olacağıbelirtilmiştir. Fıkranın ikinci tümcesinde ise personelin ücretleri ile diğermalî hakları toplamının, Üst Kurul üyeleri için yapılan ödemelerin toplamınıgeçmemek üzere kurum içi hiyerarşi de gözetilerek Bakanlar Kurulunca belirlenenesaslar çerçevesinde Üst Kurul tarafından tespit edileceği öngörülmüştür.Kuralda, ücret ve mali haklar için üst sınır belirlendiği halde, alt sınırbelirlenmemiştir. Anayasanın 14 üncü maddesinde de, Anayasa hükümlerinden hiçbirinin, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerinyok edilmesini veya Anayasada belirlenenden daha geniş şekildesınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekildeyorumlanamayacağı belirtilmiştir. Anayasanın öngördüğü demokratik hukukdevleti, herkesin hakkını eşit olarak korur ve çoğunluğun azınlık üzerindeeşitsizliği bozucu etkisine izin vermez. Özerk statüye sahip kamu kuruluşlarıoluşturulmasının amacı, kuşkusuz söz konusu kuruluşları genel idare içindeayrıcalıklı veya dokunulmaz kılmak değil, onların özellik gösteren işlevleriniçoğulcu demokrasi anlayışı içinde ve daha iyi biçimde yerine getirmelerinisağlamaktır.
Bu durumdagerçek ve tüzelkişilerin uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim,denetim usul ve esasları ve müeyyideler kanunda gösterilir.’ kuralıyer almaktadır. (10)Üst Kurul personelinin görevleriyle bağlantılı olarak işledikleri iddia edilensuçlara ilişkin soruşturmalar, 4483 sayılı Memurlar ve Diğer KamuGörevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanuna göre yapılır ve bunlar hakkındasoruşturma izni Başkan tarafından verilir. (6)Bu maddede belirtilen esaslara aykırı davranan Üst Kurul üyeleri görevlerindençekilmiş sayılır. Bu husus Üst Kurul tarafından resen veya yapılacak müracaatındeğerlendirilmesi sonucunda karara bağlanır ve gereği için Türkiye Büyük MilletMeclisi Başkanlığına bildirilir. D)Üst Kurul ile hizmet birimlerinin uyumlu, verimli, disiplinli ve düzenli birbiçimde çalışmasının en üst düzeyde organizasyonu ve koordinasyonunu sağlamak,hizmet birimleri arasında çıkabilecek görev ve yetki sorunlarını çözmek.
Anayasa’nın ‘Çalışma ve SözleşmeHürriyeti’ başlıklı 48. Maddesinde,’Herkes, dilediği alanda çalışma vesözleşme hürriyetlerine sahiptir. Devlet,özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygunyürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirlerialır.’ madde gerekçesinde ise ‘Hürriyettemeline dayalı bir toplumda irade serbestliği çerçevesinde ferdin sözleşmeyapma, meslek seçme ve çalışma hürriyetlerinin garanti altına alınmasıtabiîdir. Ancak, bu hürriyetler, kamu yararı amacı ile ve kanunlasınırlanabilir. (‘) Devlet, kamu yararı olan hallerde ve mili ekonominingerekleri ve sosyal amaçlarla özel teşebbüs özgürlüğüne sınırlamalargetirebilir” denilmiştir. Radyo,televizyon ve isteğe bağlı yayıncılık faaliyetlerinin yerli yabancı ayrımıolmaksızın 4054 sayılı Rekabet Kanunu’ndaki sınırlamalara tabi olduğu,yayıncılık yapan şirketlerin rekabeti engelleyecek şekilde tekelleşmeleri vepiyasaya hakim durum oluşturarak bunu kötüye kullanmaları yasaklanmıştır. Öte yandan, Türkiye’nin de imzaladığı Avrupa Sınır ÖtesiTelevizyon Sözleşmesi’nde, televizyon programlarının genel ahlak kuralları veedebe aykırı olmaması, saldırgan davranışları ve şiddet eylemlerinikışkırtmaması, pornografi içermemesine dair ilkeler bulunmaktadır. AnılanSözleşme’nin ‘Yayıncının Sorumlulukları’ başlıklı bölümünde yer alan 7.maddesi, ‘program hizmetleri edebe aykırı olmayacak ve pornografi içermeyecektir.’şeklindedir. Bu nedenle dava konusu kural, Avrupa Sınır Ötesi TelevizyonSözleşmesi ile de uyum içerisindedir. Kamuoyuadına görev yapan basında, kanunlara uygun olarak, haber alma ve haber vermegibi her türlü konunun konuşulup irdelenmesi doğaldır. Bu çerçevede, davakonusu kural ile yayınların, yargıya intikal eden konularda yargılamasüresince, haber niteliği dışında yargılama sürecini ve tarafsızlığını etkilernitelikte olamayacağı öngörülerek bir yandan yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığınıngüçlendirilmesi, diğer yandan basının haber alma ve verme hakkının güvencealtına alınması amaçlanmıştır.
Maddesinde ise ‘Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmekkanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir. Radyo ve televizyonfaaliyetlerini düzenlemek ve denetlemek amacıyla kurulan Radyo ve TelevizyonÜst Kurulu dokuz üyeden oluşur. Üyeler, siyasi parti gruplarının üye sayısıoranında belirlenecek üye sayısının ikişer katı olarak gösterecekleri adaylararasından, her siyasi parti grubuna düşen üye sayısı esas alınmak suretiyleTürkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca seçilir. Radyo ve Televizyon ÜstKurulunun kuruluşu, görev ve yetkileri, üyelerinin nitelikleri, seçim usullerive görev süreleri kanunla düzenlenir. Devletçe kamu tüzelkişiliği olarakkurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzelkişilerinden yardım görenhaber ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı esastır.’denilmiştir. Anayasanın 2 nci maddesinde Türkiye Cumhuriyetinin ‘hukuk devleti’olduğu belirtilmiş, 128 inci maddesinde de’Devletin, kamu iktisadîteşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel idare esaslarına göreyürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği aslî ve sürekligörevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür.
Aynı belirsizlik, Türkiye dışında hazırlanan programya da eserlerde daha açık olarak kendisini gösterecek, bu eserlerin Türkiye’deyayımlanmasında, bütünlüğünün kaybına neden olacak müdahalelerin yolunuaçabilecektir. Maddesi uyarınca, temel hak ve özgürlükler, özlerine dokunulmaksızınyalnızca Anayasa’nın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak veancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasa’nın sözüne ve ruhunademokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülükilkesine aykırı olamaz. Maddenin (9) ve (10) numaralı fıkralarının incelendiğibölümde belirtilen gerekçeler, dava konusu kurallar yönünden degeçerlidir. Davakonusu kuralda, Kurul üyeleri ile Kurum personelinin uyacakları mesleki ve etikilkelerin belirlenmesi hususu, Üst Kurul’un görev ve yetkileri arasındasayılmıştır. Davakonusu kuralda, Üst Kurul tarafından atanması öngörülenler dışındaki Üst Kurulpersonelinin atama işleminin Başkan tarafından yapılacağı belirtilmiştir.Kanun’un 43. Hukukmüşaviri ile daire başkanlarının Başkan’ın teklifi ile Üst Kurul tarafındanatanacağı kurala bağlanmıştır. 4875sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’nun 3/a maddesine göre, uluslararasıanlaşmalar ve özel kanun hükümleri aksini öngörmedikçe, Türkiye’de doğrudanyabancı yatırım yapılması serbesttir ve yabancı yatırımcılar yerliyatırımcılarla eşit muameleye tabi tutulurlar. J)5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri saklıkalmak kaydıyla ve bireysel amaçlı iletişim yöntemleri hariç, teknolojik gelişmelerebağlı olarak ortaya çıkan yeni yayın iletim yöntemleri de dâhil olmak üzereyayın hizmetleri ile ilgili düzenlemeler yapmak ve deneme yayını izni vermek. C)Medya hizmet sağlayıcı kuruluşların yayın lisansı talebinde bulunabilmeleriiçin gerekli idarî, malî ve teknik şartları belirlemek ve bu kuruluşlardanşartları sağlayanlara yayın lisansı vermek, denetlemek ve gerektiğinde iptaletmek. (7)İlgili kişi birinci fıkrada belirtilen cevap ve düzeltme hakkını, aynı süreleriçinde doğrudan sulh ceza mahkemesinden isteyebilir.
